W orzecznictwie sądów od pewnego czasu szereg wątpliwości rodziła kwestia skuteczności zastrzegania kar umownych, naliczanych cyklicznie – np. za każdy dzień, bez określania końcowego terminu naliczania kary ani jej górnego limitu.
Przykład 1:
W przypadku niewykonania prac objętych umową w terminie określonym w § 2, Wykonawca zapłaci na rzecz Zamawiającego karę umowną w wysokości 0,2% wartości brutto wynagrodzenia wykonawcy określonego w § 3 ust. 1, za każdy dzień opóźnienia w realizacji tych prac.
Na “pierwszy rzut oka” kwestia możliwości zastrzegania takich kar wydaje się oczywista. Wprowadzanie kar umownych, za każdy dzień zwłoki lub opóźnienia przy realizacji umowy stanowi standardową praktykę w obrocie gospodarczym. Takie kary zastrzegane są zarówno w umowach o stosunkowo niewielkiej wartości (drobne umowy o dzieło), jak również w wielomilionowych kontraktach budowlanych, czy też umowach objętych przepisami ustawy prawo zamówień publicznych.
Wątpliwości, co do skuteczności “nielimitowanej” kary umownej
W ostatnim czasie zapadło kilka rewolucyjnych orzeczeń dotyczących przedmiotowej materii. Już w 2015 roku Sąd Najwyższy w wyroku wydanym w sprawie o sygn. akt: IV CSK 687/14 stwierdził, że:
Nie określenie w umowie końcowego terminu naliczania kar umownych ani ich kwoty maksymalnej, prowadzi do obciążenia zobowiązanego tym świadczeniem w nieokreślonym czasie, a więc w istocie tworzy zobowiązanie wieczne, niekończące się. Takie ukształtowanie zobowiązania zapłaty kary umownej, nie spełnia należącego do jego istoty wynikającego z art. 483 § 1 k.c. wymagania określenia sumy pieniężnej podlegającej zapłacie w związku z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania niepieniężnego. Wymóg ten jest spełniony, gdy strony z góry określają wysokość kary umownej, albo gdy w treści umowy wskazują podstawy do definitywnego określenia jej wysokości.
W ślad za tym orzeczeniem, część sądów zaczęła przyjmować, że kary zastrzeżone w ten sposób są całkowicie nieważne! Taką konkluzję zaprezentował m. in. Sąd Okręgowy w Siedlcach w wyroku z dnia 22 października 2020 r. (sygn. akt: I C 679/17), orzekając:
Aby zastrzeżenie takiej kary umownej uznać za skuteczne, strony winny określić w umowie maksymalną wysokość kary umownej, bądź też termin, do którego najpóźniej może ona być naliczana.
W myśl przytoczonych rozstrzygnięć, wszelkie kary umowne zastrzeżone w taki sposób jak zostało to opisane w Przykładzie 1 byłyby nieważne. Taki stan rzeczy mógłby z kolei stanowić furtkę dla nierzetelnych kontrahentów do uniknięcia jakiejkolwiek odpowiedzialności za nienależyte wykonanie umowy. Należy bowiem mieć na uwadze, że w sytuacji braku skutecznie zastrzeżonej kary umownej, dochodzenie odszkodowania na zasadach ogólnych często jest znacząco utrudnione, a nawet uniemożliwione z uwagi na brak obiektywnych narzędzi do wykazania wysokości szkody.
Przełomowa Uchwała Sądu Najwyższego
Sporna kwestia wymagała rozstrzygnięcia przez Sąd Najwyższy w drodze uchwały.
W 2021 r. jeden z Sądów Okręgowych przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne o następującej treści:
Czy ważne i dopuszczalne jest zastrzeżenie na podstawie art. 483 § 1 k.c. kary umownej w postaci określonego procentu wynagrodzenia umownego za każdy dzień zwłoki bez określenia końcowego terminu naliczenia kary umownej ani jej kwoty maksymalnej?
W dniu 9 grudnia 2021 roku w sprawie zadekretowanej pod sygn. akt: III CZP 16/21 Sąd Najwyższy podjął w trzyosobowym składzie uchwałę, statuującą zasadę, zgodnie z którą: “Dopuszczalne jest zastrzeżenie kary umownej za zwłokę w wykonaniu zobowiązania w postaci określonego procentu ustalonego wynagrodzenia umownego za każdy dzień zwłoki, nawet jeżeli nie określono końcowego terminu naliczania kary umownej ani jej kwoty maksymalnej”.
Mimo, że uzasadnienie do przedmiotowej uchwały nie zostało jeszcze opublikowane, jej sentencja wydaje się rozstrzygać wszelkie wątpliwości w omawianym zakresie.
W konsekwencji powyższego, zleceniodawcy (usługobiorcy, zamawiający), którzy zastrzegli w opisany powyżej sposób karę umowną mogą odetchnąć z ulgą – dłużnik nie będzie mógł skutecznie bronić się zarzutem nieważności kary umownej, której górna granica lub końcowy termin naliczania nie zostały precyzyjnie określone w umowie.
Skonsultuj umowę przed jej zawarciem!
Prawnicy Kancelarii Karbowski Rasiński & Partners zachęcają do konsultowania umów ze specjalistami. Nieprawidłowe zastrzeżenie klauzuli umownej może skutkować jej nieważnością lub bezskutecznością, co z kolei może narazić stronę na negatywne konsekwencje. Zapraszamy do kontaktu.
