Istota i cel zakazu konkurencji w relacjach b2b
Powszechnie stosowany zakaz konkurencji w umowie pomiędzy przedsiębiorcami jest klauzulą umowną zabezpieczającą interesy strony zlecającej poszczególne usługi. W dobie nieustannego i dynamicznego rozwoju gospodarczego coraz więcej branż zmaga się z nadmierną rynkową konkurencją. Skorzystanie z zewnętrznych współpracowników o statusie przedsiębiorcy często wiąże się z ryzykiem wykorzystania know-how firmy i przejęcia klientów. Stosowanie klauzuli zakazu konkurencji ma na celu zapobiegnięcie tego rodzaju sytuacjom. Aby klauzula skutecznie zniechęcała kontrahentów do podejmowania działań konkurencyjnych należy precyzyjnie sformułować ramy zakazu i wprowadzić odpowiednie sankcje. Przy zachowaniu tych kryteriów naruszenie zakazu będzie dla kontrahenta nieopłacalne.
Elementy zakazu konkurencji
Prawidłowo skonstruowany zakaz konkurencji powinien precyzyjnie określać jego zakres. W tym obszarze można wyszczególnić trzy elementy:
- zakres podmiotowy – wskazanie kogo dotyczy ten zakaz. Należy zwrócić uwagę, że zaadresowanie zakazu wyłącznie do osoby naszego kontrahenta może okazać się niewystarczające. Może bowiem zdarzyć się tak, że w celu obejścia zakazu współpracownik założy inny podmiot, który będzie podejmował działania konkurencyjne, a jednocześnie będzie faktycznie kontrolowany przez kontrahenta.
- zakres czasowy – ustalenie jak długo zakaz będzie obowiązywał. Może to być ograniczenie obowiązujące wyłącznie w trakcie trwania współpracy lub na czas dłuższy. Także w tym aspekcie, na przedsiębiorcę konstruującego treść zakazu bez udziału profesjonalisty czyhają pułapki prawne. Mało który przedsiębiorca zdaje sobie sprawę, że wprowadzenie zakazu na czas nieokreślony będzie dla niego zdecydowanie niekorzystne.
- zakres przedmiotowy – najistotniejszy aspekt zakazu. W klauzuli należy precyzyjnie określić do jakich konkretnie czynności (branż, sektorów gospodarki) odnosi się zakaz. Konstruowanie zakazu w sposób zbyt ogólny może skutkować jego bezskutecznością. Jeśli z kolei chcemy ograniczyć działania kontrahenta do niepodejmowania współpracy z określonymi podmiotami (klientami), to taki kontrahent musi posiadać wiedzę co do tego, jakich klientów obejmuje zakaz. Obowiązek poinformowania kontrahenta w tym zakresie spoczywa na podmiocie na rzecz którego ustanawiany jest zakaz.
Granice zakazu konkurencji
Zakres przedmiotowy zakazu konkurencji pomiędzy przedsiębiorcami co do zasady nie znajduje ograniczeń w obowiązujących przepisach. Należy bowiem pamiętać, że zgodnie z naczelną zasadą strony umowy mają pełną swobodę w konstruowaniu jej postanowień, o ile postanowienia te nie naruszają właściwości stosunku umownego (jego natury), przepisów powszechnie obowiązujących lub zasad współżycia społecznego (art. 3531 kodeksu cywilnego),
W przypadku klauzuli zakazu konkurencji istotne znaczenie może mieć właśnie kwestia potencjalnego naruszenia zasad współżycia społecznego. Zasady współżycia społecznego stanowią klauzulę generalną. Aby ustalić, czy doszło do jej naruszenia należy dokonać indywidualnej analizy każdego przypadku. Dla przykładu, nie każdy zapis, który wprowadza nierówność stron umowy będzie uznany za sprzeczny z zasadami współżycia społecznego. Zgodnie z poglądami judykatury, w polskim systemie prawnym jak najbardziej istnieje przyzwolenie na nierówność stron. Strony muszą jednak zdawać sobie sprawę z takiej nierówności w chwili zawarcia umowy i świadomie godzić się na ukształtowanie ich praw i obowiązków w taki właśnie sposób. [por. Wyrok Sądu Najwyższego z 19 listopada 2015 r., sygn. akt: IV CSK 804/14]. Jeśli jednak jedna ze stron nadużywa swojej silniejszej pozycji względem drugiej strony, to może dojść do naruszenia ww. zasad. Podsumowując – ustalenie czy dany zakaz jest skuteczny i zgodny z prawem zawsze wymaga indywidualnej weryfikacji.
Przykład klauzuli zakazu konkurencji sprzecznej z obowiązującymi przepisami
Nałożenie na przewoźnika – w ramach incydentalnej współpracy – całkowitego zakazu konkurencji, tj. świadczenia usług przewozowych na rzecz innych klientów zleceniodawcy przez okres 2 lat od zakończenia współpracy. Taki zakaz został uznany za niezgodny z prawem, bowiem ograniczał zasadę swobody prowadzenia działalności gospodarczej i nakładał na przewoźnika ograniczenia w prowadzonej przez niego działalności w istocie nie przewidując z tego tytułu dla niego żadnego wynagrodzenia. (por. Wyrok Sądu Okręgowego w Gliwicach z dnia 24 czerwca 2014 r., sygn. akt: X Ga 96/14).
Zakaz konkurencji w umowie b2b a brak ekwiwalentu w postaci odszkodowania
Odrębnego omówienia wymaga kwestia wprowadzenia do umowy b2b zakazu konkurencji bez jednoczesnego wynagrodzenia (odszkodowania) za dochowanie zakazu. W orzecznictwie prezentowane są dwa przeciwstawne nurty w tym zakresie. Jakkolwiek wydawałoby się, że dominować powinien ten “bardziej sprawiedliwy” (w myśl którego, wprowadzenie zakazu konkurencji bez odpowiedniego ekwiwalentu pieniężnego należy traktować w kategorii naruszenia zasad współżycia społecznego), w istocie jest odwrotnie. Coraz częściej spotykamy się z wykładnią liberalną, przyznającą prymat zasadzie swobody umów. W mojej ocenie, przy właściwym i precyzyjnym skonstruowaniu klauzuli zakazu konkurencji można skutecznie przewidzieć karę umowną za jego naruszenie (także po ustaniu współpracy) bez konieczności zapłaty dodatkowego wynagrodzenia (odszkodowania). Ważne jest jednak zachowanie odpowiednich proporcji. Kara umowna nie może być nadmiernie wygórowana i oderwana od realiów współpracy.
Podsumowanie
Należyte skonstruowanie zakazu konkurencji w relacjach b2b ma kluczowe z perspektywy interesu przedsiębiorcy. Profesjonalista jest w stanie wprowadzić do umowy taką klauzulę, która skutecznie zniechęci kontrahenta do podejmowania działań konkurencyjnych, a w przypadku podjęcia takowych – wyposaży klienta w narzędzia umożliwiające uzyskanie odpowiedniej rekompensaty. Prawnicy z Kancelarii Karbowski Rasiński & Partners posiadają bogate doświadczenie w sporządzeniu umów gospodarczych i wprowadzeniu kompleksowych mechanizmów zabezpieczających interes klienta.
Zapraszamy do kontaktu!
