Istota zarządu w spółce
W odróżnieniu od spółek osobowych, zarząd jest jednym z ustawowych organów spółek kapitałowych. Zadaniem zarządu jest prowadzenie spraw i reprezentowanie Spółki. Co do zasady, w spółce z o.o. członkowie zarządu powoływani są przez wspólników, natomiast w spółce akcyjnej przez Radę Nadzorczą. W skład zarządu mogą wchodzić wspólnicy spółki z o.o. i odpowiednio – akcjonariusze w spółce akcyjnej. Zarząd odgrywa zatem kluczową rolę w spółce pełniąc funkcję reprezentacyjną i wykonawczą. Czy zatem spółka kapitałowa może funkcjonować bez tego organu? Kwestia to ma istotne znaczenie nie tylko z perspektywy prowadzenia bieżącej działalności spółki, lecz także z uwagi na odpowiedzialność członków zarządu za zobowiązania spółki. W odniesieniu do spółek kapitałowych przepisy, rzecz jasna, nie dopuszczają sytuacji, w której zarząd – jako organ sensu stricto, nie zostałby w ogóle powołany lub zostałby zlikwidowany. Niemniej jednak może zdarzyć się tak, że wszyscy członkowie zarządu zostaną jednocześnie odwołani, złożą rezygnację lub też upłynie ich kadencja (i nie zostaną powołani ich następcy). Taki stan rzeczy zasadniczo powoduje pozbawienie możliwości działania spółki. Pozbawiona zarządu spółka nie może zatem np. zaciągać nowych zobowiązań. Co więcej, postępowanie sądowe wszczęte przez taką spółkę lub przeciwko niej ulega z urzędu zawieszeniu do czasu uzupełnienia braków w składzie zarządu (art. 174 § 1 pkt. 2 k.p.c.).
Skutki prawne braku zarządu
Brak zarządu może niewątpliwie stanowić zagrożenie dla bezpieczeństwa obrotu gospodarczego, a także prowadzić do całkowitego uniknięcia odpowiedzialności za zobowiązania spółki na wypadek niewypłacalności. W związku z powyższym, w takich okolicznościach Sąd Rejestrowy może powołać kuratora dla spółki. Zgodnie z art. 42 k.c. kuratora ustanawia się jeżeli osoba prawna nie może prowadzić swoich spraw z braku powołanych do tego organów. Kurator powinien przede wszystkim poczynić starania w celu ukonstytuowania zarządu spółki, zasadniczo zaś poza zakresem jego kompetencji pozostaje prowadzenie bieżących interesów spółki.
Brak zarządu, a prokurent
Omawiana kwestia przedstawia się nieco inaczej, w sytuacji, gdy w spółce co prawda nie ma zarządu, jednak powołany został prokurent samoistny albo kilku prokurentów z prokurą łączną. Prokurent działa jako pełnomocnik spółki i upoważniony jest to podejmowania w imieniu spółki czynności sądowych i pozasądowych. Co ważne, prokura jest instytucją, której istnienie nie jest uwarunkowane funkcjonowaniem w spółce zarządu. Oznacza to, że prokura nie wygasa np. z chwilą odwołania lub złożenia rezygnacji przez jednego, czy nawet wszystkich członków zarządu (w tym także tych członków zarządu, którzy prokurenta powołali). Nie ulega zatem wątpliwości, że spółka bez zarządu, ale z powołanym prokurentem, może – przynajmniej tymczasowo – funkcjonować w obrocie gospodarczym.
Niepowołanie zarządu – sankcje dla wspólników
W 2018 roku ustawodawca wprowadził jednak narzędzie zmierzające do ukrócenia praktyki funkcjonowania w obrocie spółki kapitałowej pozbawionej zarządu. W tym celu w ustawie o Krajowym Rejestrze Sądowym wprowadzono art. 24 ust. 1a, zgodnie z treścią którego „W uzasadnionych przypadkach, w razie stwierdzenia, że osoba prawna nie posiada organu uprawnionego do reprezentowania lub w składzie tego organu zachodzą braki uniemożliwiające jej działanie, sąd rejestrowy, wyznaczając odpowiedni termin, może wezwać obowiązanych do powołania lub wyboru tego organu do wykazania, że organ został powołany lub wybrany albo że braki w jego składzie zostały usunięte.” Adresatem tego przepisu najczęściej są zatem wspólnicy spółki z o.o., bowiem co do zasady to zgromadzenie wspólników powołuje zarząd. Ten przepis otwiera furtkę to wszczęcia postępowania przymuszającego zmierzającego do wyłonienia zarządu w spółce, w której taki organ nie występuje. W tej sytuacji nie ma znaczenia nawet fakt występowania w spółce prokurenta samoistnego, bowiem przepis wskazuje wprost, iż wystarczającą przesłanką do wszczęcia postępowania przymuszającego jest brak organu uprawnionego do reprezentowania spółki (takowym jest zarząd). Jeśli, mimo wezwania Sądu, wspólnicy (lub inny organ uprawniony do powołania zarządu, np. Rada Nadzorcza) nie powołają zarządu – Sąd nałoży na nich grzywnę w wysokości nieprzekraczającej jednorazowo 15.000,00 zł. Co ważne, grzywna może być nakładana wielokrotnie, przy czym suma grzywien nie może przekroczyć 1.000.000,00 zł. Ponadto, jeśli wspólnik uprzednio został dwukrotnie ukarany grzywną sąd może wymierzyć kolejną grzywnę w wysokości wyższej niż 15.000,00 zł.
Autorem publikacji jest Adwokat Bartosz Karbowski – Partner Zarządzający w Kancelarii Karbowski Rasiński & Partners (KRP).
